Şamanizm ve Özellikleri
Bilim insanlarının bile ortak noktada buluşamadığı şamanizm, çelişkilerle dolu bir konu olarak geçer. Şamanizm’in ne olduğu konusunda önceki zamanlarda da fikir ayrılıkları olsa bile bir sonuca ulaşılamadı. Binlerce yıldır var olduğu düşünülen ve ilk olarak Batılılar tarafından benimsenmiştir.
Batılılar çok tanrılı bir din olarak benimsemişlerdir. Batılı gezginler tarafından insanlara aktarılan yüzeysel bilgiler ise dilden dile yayılmıştır. Sovyet bilim insanlarının çoğunluğu Türklerin orijinal dini olarak kabul etmiştir. Bazı uzmanlar ise din olduğunu düşünmemişlerdir ve Kuzey Asya topraklarının dinini içeren ve öteki alemdeki varlıklara ışık tutan kült olarak düşünmüşlerdir.
Hakasya Şamanları Kimdir?
Şaman sözcüğü Anaerkil dönemde ortaya çıktığı kabul edilmektedir. Fakat nereden geldiği konusunda görüş ayrılıkları bulunmaktadır.
Farklı görüşler aşağıdaki gibidir:
- Hindistan’da konuşulan Pali’de ruhlardan esinlenen kişi anlamını taşıyan samana sözcüğünden,
- Sanskritçe’de budacı rahip anlamındaki samana sözcüğünden.
- Mançu dilinde hareket halinde olan, oynayan ve zıplayan anlamına gelen saman sözcüğünden,
- Yuçen dilinde büyücü anlamına gelen şan-man sözcüğünden doğmuştur.
Yapılan araştırmalar neticesinde Türklerden başka topluluklara da yayıldığı gözlemlenmiştir ve Hıristiyanlığın ortaya çıkmasıyla azalsa da varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Kuzey Asya ve Asya olmak üzere, Moğollar, Eskimolar, Ontiyoklar, Mançular ve Tunguzlar topluluklarında kullanılmıştır. Avustralya, Çin, Alaska, Grönland, Hindistan ve Japonya gibi bölgelere yayılmıştır.
Günümüzde ise Amazon Yağmur Ormanları’nda varlığımı sürdüren topluluklar, Sibiryalılar, Eskimolar ve Kızılderililer arasında hala varlığını sürdüren şamanizm, bölgelere göre farklılık gösterse de temelinde aynı şeyler yatmaktadır. Üç alem, translar, törenler, iyi ve kötü ruhlar olarak ortak yönleri bulunan inanç sistemleridir.
Moğolistanlı Şamanlar Kimdir?
Asya Şamanizm’inde üç farklı alem bulunmaktadır. Bu üç farklı alem; yer, yeraltı ve gök olmak üzeredir. Şamanist topluluklarda öte alem anlamında kullanmış olsa da sembolik ifadeler hemen hemen aynıdır. Yakut Türkleri, Yukagirler ve Çukçiler insanın üç canı olduğunu kabul etmiştir. Kişi öldüğünde bu üç andan bir tanesi mezarda kalır, diğer canı Yeraltı’nda yer alan gölgeler diyarına gider ve en son canı Gök’e doğru çıkar.
Uygurlar, ölen kişilerin yeniden doğduklarını düşünmüşlerdir. Bu döngüyse sansar demişlerdir. Uygur Türkleri, Altay ve Yakut geleneklerine göre, bu üç alem birbirine bağlıdır. Bu eksen ortasında yer alan delikler ve geçitler şamanlar tarafından kullanılır, diğer alemlere geçilir. Ölüler de bu yollar aracılığıyla öte alemlere geçmektedirler.
Şamanlar, gölgeler diyarına geçiş geçmeden önce yeraltına inmeleri gerekir. Şamanlar bahsedilen Göğe yükselmeden hemen önce en dibi görmeleri gerekir. Kuzey ve Asya Şamanizm’inde yer altı olarak adlandırılan cehennem yedi veya dokuz katlıdır. Kişi öldükten sonra ya Göğe çıkacak ya aşağıdaki aleme inecektir. Şamanlarda olan trans eylemler esnasında, amaca göre iki seçenekten birisini seçeceklerdir. Bir hastayı iyileştirmek için Gök seçilirken, ölen bir kişinin ruhuna eşlik etmek için Yeraltı seçilecektir.
Şaman Nasıl Olunur?
Şamanizm’in öğretisine göre, dünya iyi ya da kötü ruhların etkisi altındadır. Şaman, bu iyi veya kötü ruhlarla iletişim kurabilen kişidir. Var olan kötü ruhları insanlardan uzaklaştırmak ve iyi ruhların etkisini insanlar üzerinde arttırmak için şamanlar ayinler yaparlar. Davul ya da topuz ile yapılan ayinlerde şaman transa geçer, hemen ruhlarla iletişim kurar. Şaman topluluklarının bazılarında zil takılı asalar kullanılır.
Şamanlar ayin esnasında kolay bir şekilde transa geçebilmek için bitki ve içeceklerden faydalanabilirler. Bu bitki ve içecekler halüsinasyon görmeye neden olur. Asya’nın Şamanist topluluklarında, şaman olmak isteyen kişiler bazı ana özellikleri taşımak zorundadırlar. Bunlardan bir tanesi ataları arasında bir şamanın olması gibi. Şaman adayının dünyevi işlerle alakası çok olmaması gerekir.
Daha iyi ifade etmek gerekirse, diğer insanlardan farklı olarak kendi dünyası içerisinde olan, çok düşünen, halüsinasyon ve gerçek üstü varlıkları gören kişiler şaman adayı olabilirler. Bu kişiler için ruh basıyor denilir ve şamanlık eğitimine tabi tutulur. Şaman adaylığı kabul etmezse delirir ya da ölür. Şaman adayı zorla bir eğitime tabi tutulursa öğreticisi ne derse onları yapmak zorundadır.
Şaman adayı gerekli seviyeye geldiği zaman bir tören ile şamanlığı ilan edilir. Asya Şamanizm’inde ak ve kara şamanlar bulunmaktadır. Kara şamanlar kötü ruhlarla iletişime geçer, istedikleri zaman onları bastırırlar. Ak şamanlar ise yalnızca iyilik için güçlerini kullanırlar. Şamanlar hayvanlardan da yararlanırlar. Hayvanların ruhları olduğuna inanırlar ve ruhlarına saygı duyarlar.
Derileri veya etleri dışında öldürülmezler ve kurban edilirken dahi onlara saygı gösterirler. Kıyafetlerin de hayvan figürlerine de yer veren şamanlar gerektiğinde onların kılığına girebileceklerini düşünürler. Bazı hayvanların içinde ata şamanların ya da ruhların yaşadığı düşünülür. Bu sebeple hayvanların rehberlik gücünden de faydalanılır. Özel yeteneklere sahip şamanlar hastaları iyileştirme, gelecekten haber verme ve bazı doğa olaylarına etkileme yeteneklerine sahip olduğu bütün kaynaklarda yazar.
Şamanizm Ayinleri Nasıl Yapılır?
Ayinin gerçekleşeceği ortamda küçük bir ateş veya farklı kokular yayan tütsüler yakılır. Ayin herkes tarafından izlenir fakat ayin sırasında ortam terk edilmez. Şamanlar tütsülerden yayılan dumanlarla beraber transa geçmeye ve hızlı hıçkırmaya başlar. Bir miktar su içerler ve bu suyu yutmazlar, bir çember oluşturarak dört farklı köşeye tükürürler.
Çember oluşturulduktan hemen sonra ateşin sönmesi beklenir. Trans halinde olan şaman davul çalmaya ve ardından şarkılar söylemeye başlar. Bu sırada şamanın, ruhlarla iletişime geçmesi ve ruhlardan yardım istemesi söylenir. Ayın bittikten hemen sonra şaman, trans halinden çıkar. Ayin esnasında yaptığı hiçbir şeyi hatırlamaz.
Şamanların Kıyafetleri
Şamanlar törenlere özgü giysi giyerler ve giysileri kutsaldır. Giysilerinin üzerinde resimler ve şekiller bulunur. Giysilerinde ayrıca hayvan figürleri de bulunur. Şaman elbiseleri beş parçadan oluşmaktadır. Cübbe ya da hırkaya benzeyen üst, serpuş, eldiven, göğüslük ve yüksek ökçeli ayakkabıdır.
Türkler Şamanizm Dinini Benimsediler Mi?
Türklerin bu dini benimseyip benimsememesi noktasında çok çelişkili bilgiler vardır. Bazı uzmanlar Türklerin hiçbir zaman ilgili olmadığını, Gök Tanrı veya Kamizm dininin zamanla şamanizm olarak anılmasından kaynaklandığını söyler. Bazı uzmanlar ise tam tersini düşünürler. Türklerin Şamanizm’le beraber düşünülmemesinin en büyük sebeplerinden birisi eski Türk inanç sisteminde din adamlarına kam adı verilirken, zamanın falcılarına ise şaman adı verilmesidir.
Şamanizm Kökenli Türk Adetleri
Şamanizm’in kökeninden gelen Türk adetleri vardır.
Bu adetler aşağıdaki gibidir:
- Gidenin arkasından su dökmek.
- Ağaçlara bez bağlamak.
- Kurşun döktürmek.
- Doğum yapan kadınların ve gelinlerin üzerine kırmızı kurdele bağlamak.
- 40 sayısının totem olarak kalması.
- Yöresel kilimler üzerine yabani hayvan figürlerinin işlenmesi.
- Yıldız kaydığında dilek dilemek.
- Mezarlarının üzerine çiçekler bezemek ve sulukların doldurulması.
Şamanizm’in kökeninden gelir ve halen Türkler tarafından adet edilmiştir. Fakat bu adetlerin şamanizm kökenli olduğunu düşünmezler.