Bilimsel Sınıflandırılması
Lamiaceae familyasından Salvia cinsini oluşturan kokulu bitkilere adaçayı denilmektedir. Genellikle 30 – 70 cm boyunda olan bitki menekşeyi andıran renkli çiçekleri bulunur ve bu çiçekler halka dizilişe sahiptir. Beyaz keçeli yapıdaki yaprakları ise gümüş renginde parlaklığa sahiptir ve ıtırlı bir koku etraflarına yayarlar. Adaçayı yapısı itibariyle güneş ışığı almayı çok sever. Don ya da aşırı soğuk gibi durumlara karşı hassastır. Bu yüzden kışın korunma altına alınması tavsiye edilmektedir. Aynı familyaya mensup olan çayır adaçayı da genelde kır, çayır ve mera gibi alanlarda sıklıkla denk gelinmektedir. Çevresine yaydığı hoş kokusu sayesinde dikkat çeker ve yine mavi – menekşe renkli çiçeklere sahiptir. Çayır adaçayı, Anadolu adaçayı olarak da bilinmektedir ve batı ile güney – batı Anadolu’da çok eski zamanlardan beri bulunmaktadır. Anadolu adaçayı tütsü ve çay olarak sıklıkla tercih edilmesinin yanında özellikle elma yağı yapımında da kullanılmaktadır.
Adaçayı Hangi Hastalıklara İyi Gelir?
Adaçayının farklı kullanım biçimleri bulunması ile birlikte pek çok rahatsızlık ve hastalık konusunda şifalı özellikleri bulunmaktadır. Adaçayı her şeyden önce güçlü bir antiseptiktir. Yara iyileştirici, ter kesici, idrar söktürücü olarak da kullanılabilen adaçayı, uygulama yöntemine bağlı olarak yaraların, ağrıların ve rahatsızlıkların iyileşmesine katkıda bulunmaktadır. Aynı zamanda cilde parlak bir görünüm katar ve cilt çatlaklarının iyileştirilmesi için de etkilidir. Çay olarak tüketildiğinde mide ve sindirim sorunlarına iyi gelip özellikle gaz söktürücü özellikler gösterir. İshal ve gastrit oluşumunu engeller, kolik tedavisinde de etkili sonuçlar alınmasına yardımcı olur. İltihap oluşumunu engeller, spazm azaltıcı etkilerde de bulunur. Yapraklarının kaynatılması ile elde edilecek çayı, sıcak kullanımının dışında soğuyarak kullanıldığında da cilt bakımında ve çeşitli hastalıkların giderilmesinde haricen kullanılabilmektedir.
Romatizma ağrılarına da iyi geldiği düşünülen adaçayından yapılacak banyo cilt ve ayak bakımının yanında kabuk tutmuş yaraların daha çabuk ve kısa sürede iyileşmesi için de kullanılmaktadır. Fakat burada gözden kaçırılmaması gereken nokta adaçayını yaralara asla açık bir şekilde uygulamamak gerektiğidir. Cilt tedavisinde akne, egzama ve sedef hastalığı gibi tehlikeli hastalıkların giderilmesi için de tercih edilen adaçayı banyosu, cilt lekelerin ve özellikle siyah lekelerin giderilmesi için de idealdir. Adaçayın düzenli olarak çay olarak tüketilmesi halinde ise kötü kolesterol engellenmektedir.
Hiperlipidemik olarak bilinen ve kanda bazı yağ çeşitlerinin yükselmesi nedeniyle oluşan hastalık ve diyabet gibi rahatsızlıklar için de adaçayının etkili olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca kolon kanseri başlangıç evrelerinde adaçayının kullanımı bu kanserin yayılmasını baskılama ve kısıtlama özellikleri göstermektedir. Kanser tedavisinde adaçayının sahip olduğu rosmarinik, kuersetin ve karnosol gibi antioksidanlar gibi elementler kanser hücrelerinin büyümesine etki göstermektedir.
Adaçayı üzerine yapılan farklı araştırmalar da özellikle Alzheimer hastalığı gibi rahatsızlıklara iyi geldiğini de göstermiştir. Alzheimer belirtilerinin azaltılmasında yardımcı olan adaçayı belleğin güçlenmesine etki etmektedir.
Adaçayının en büyük etkilerinden birisi de ruhsal yapı üzerinde görülmektedir. Güçlü bir sakinleştirici olduğu için depresyon, stres, öfke, mutsuzluk gibi durumların giderilmesine ve yorgunluğun üzerinden atılmasına etki ederek sakinlik, mutluluk ve huzur verebilmektedir.
Adaçayının Kullanımı
Adaçayının yapısından kaynaklı pek çok kullanım alanı bulunmaktadır. Bu kapsamda çay, kür, tütsü ve benzeri alanlarda yaygın olarak kullanılabilmektedir.
Çay Olarak Kullanımı; çay olarak hazırlamak için yarım ya da bir tatlı kaşığı dolusu olacak şekilde, tercihen ince kıyılmış kuru yaprağı, bir su bardağı dolusu olacak kaynar su ile haşlayın ve üstü kapalı olacak vaziyette 10 dakika demledikten sonra süzme işlemi yapın. Adaçayını çay olarak içmek için günde 2 – 3 defa yeterli olmaktadır. Daha fazlası çeşitli zararlar verebileceği için dikkatli olunması gerekmektedir. Adaçayını tüketirken çok fazla soğumamasına da dikkat edilmelidir. Aynı zamanda demleme yapılacak suyun da çok fazla kaynamamış olması gerekir, aksi halde adaçayının şifasına zarar verebilmektedir. Demleme yöntemi olarak demlik kullanılacağı gibi french press gibi aletlerle de demlemek mümkün olmaktadır.
Gargara Olarak Kullanımı; adaçayı boğaz temizlemek, ağız kokusunu değiştirmek ve boğaz ağrılarını azaltmak için gargara olarak kullanılabilmektedir. Gargara yapmak için 2 – 3 tatlı kaşığı kurutulmuş ve tercihen ince kıyılmış yaprağı, 2 bardak soğuk suya ekleyin ve kaynaması için ateşe koyun. Su kaynamaya başladıktan sonra ocaktan indirin ve üstü kapalı olarak ortalama 10 – 15 dakika demlemeye bırakın. Demleme sonrasında yaprakları süzün ve günlük bazda pek çok defa 5 dakika süreyle gargara yapın. Gargara yöntemi soğuk algınlığı, boğaz ağrısı, boğaz şişkinliği gibi pek çok durumda etkili olmaktadır. Gargara suyunun çok fazla soğumamasına ya da sıcak olmamasına dikkat edin.
Sirke Olarak Kullanımı; Hazımsızlık gibi sorunlara iyi gelmesi açısından adaçayının sirke olarak kullanılması da mümkündür. Adaçayı sirkesi yapmak için tercihen geniş ağızlı bir şişe kullanılır. Bu şişe içinde adaçayı çiçeği doldurun. Çiçeklerin üstüne çıkacak kadar ise doğal üzüm sirkesi doldurarak ortalama 2 hafta boyunca güneşte ya da sıcak bir ortamda dinlenmeye bırakılır. 3 günlük arayla şişeyi çalkalayın ve 2 hafta sonunda süzerek sirkeyi kullanıma hazır hale getirebilirsiniz.
Oturma Banyosu Olarak Kullanımı; cilt lekeleri, cilt sorunları, romatizma gibi sorunlar başta olmak üzere cilt ve fiziksel sorunların giderilmesi için oturma banyosu hazırlanabilir. Bunun için iki ya da üç avuç dolusu adaçayı yaprağını soğuk su içinde bir gece boyunca bekletin. Ertesi gün ise yaprakların bekletildiği suyu kaynama derecesine kadar ıstın. Su kaynadıktan sonra yaprakları süzün ve banyo suyuna, küvete vb. ekleyiniz. Cildin rahatlaması ve arınması için idealdir.
Ruhsal ve Duygusal Etki
Adaçayı fiziksel özelliklerinin yanında son derece kuvvetli bir ruhsal etki taşımaktadır. Uçucu yağ ya da tütsü olarak kullanıldığında ferahlatıcı ve sakinleştirici etkisi görülmektedir. Adaçayının hoş kokusu ortamda bulunan negatif enerjiyi gidermeye yardımcı olduğu gibi bir taraftan günlük yorgunluğu, stresi, endişe ve kaygı gibi durumları da uzaklaştırmaya yardımcı olur ve özellikle zorlu geçen günlerin sonunda kişinin kendisini daha iyi hissetmesine etki eder. Uyku sorunu yaşayan kimselerin de uyku öncesinde kokusu sayesinde daha rahat uykuya dalabildiği gözlemlenmiştir. Bunun yanında kokusu meditasyon ya da yoga gibi uygulamalarda daha iyi bir odaklanma yapabilmeye de etki etmektedir. Düşüncelerin ve zihnin toplanması için doğrudan beyne nüfuz eder ve bu sayede kişinin farkındalığının artmasına neden olmaktadır.
Kullanımı ve Uyarılar
Adaçayının yoğun bir şekilde hamileler tarafından kullanılması tavsiye edilmez. Aynı şekilde iki yaşın altındaki çocukların da özellikle çay olarak tüketilmesinden kaçınılması gerekmektedir. Süt veren kadınlar için de süte karışacağı nedeniyle yine önerilmemektedir. Çay olarak tüketimi için günde 3 bardaktan fazlasını tüketmeyiniz. İçeriğinde bulunan kuvvetli etken maddeler farklı bünyelerde alışılmışın dışında reaksiyonlara yol açabileceği için kullanım öncesinde içerik özelliklerinin iyi bilinmesi tavsiye edilmektedir.