Uyku, yaşam kalitesini etkileyen en önemli ihtiyaçlardan biridir. İş, okul veya normal hayat rutinlerini yerine getirebilmek için düzenli bir şekilde uyumak gerekir. Her insanın fiziksel ve zihinsel aktivitelerinin yerine getirilmesini sağlayan bu unsur her zaman kimileri için bir problemdir. Bazı durumlarda veya zamanlarda uykuya dalmakta zorlanma, uyuyamama ya da uykuyu sürdürmek mümkün olmayabilir. Eğer bunlar sürekli yaşanıyorsa uyku bozukluğu oluşabilir. Bu durum hayattaki genel alışkanlıkları olumsuz etkilediği için çözümlerini bulmak ve uygulamak gerekir.
Uyku Bozukluğu Nedenleri
Her insanın yaşamında önemli bir unsur olan uyku, fiziksel ve zihinsel sağlık açısından önemlidir. Düzenli ve yeteri kadar uyumak, vücudu dinlendirir ve yeniler. Dolayısıyla her gün olması gereken biyolojik bir süreçtir. Eğer yeteri kadar uyunmazsa ve güne yorgun başlanırsa uyku bozukluğundan şühe edilebilir. Zira bu durum, sabah zor uyanma veya gün içinde uyku hallerine neden olabilir. Bu durumda önce uyku bozukluğunun sebeplerini bilmek gerekir. Genelde bu rahatsızlığın nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
- Psikolojik rahatsızlıklar (depresyon, anksiyete, aşırı düşünme, panik atak vb.)
- İlaç kullanımı
- Tiroid hastalıkları
- Hormonal problemler
- Hareketsiz yaşam
- Sağlıklı beslenme alışkanlıkları
- Seyahat sonrası yaşanan jetlag
- Uykudan önce kafein tüketimi
- Düzensiz uyku saatleri
- Kalp yetmezliği
- Odanın aşırı sıcak ve aydınlık olması
- Huzursuz bacak sendromu
- Uyku apnesi
- Alkol tüketimi
Uyku Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir?
Uyku bozukluğu, çeşitlerine göre birçok farklı belirtiyle ortaya çıkabilir. Ancak genel olarak kişinin sosyal, ev veya iş hayatını olumsuz etkileyecek belirtiler söz konusudur. Bu rahatsızlığı yaşayanların benzer şikayetleri şunlardır:
- Uyuyamama
- Sürekli uyuma isteği
- Gece terlemesi
- Gün içinde halsizlik, enerji düşüklüğü ve konsantrasyon bozukluğu
- Çok erken uyanmak ya da çok geç uyumak
- Gün içinde sinirlilik
- Unutkanlık
- Günlük rutinleri yerine getirirken zorluk yaşama
- Gece yarısı ya da sabah çok erken saatlerde uyanma
- Sık sık tuvalete kalkma
- Gündüz uyuklama
- Horlama ve nefes tıkanıklığıyla uyanma
Uyku Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?
Uyku bozukluğu birçok çeşitte görülen bir rahatsızlıktır. Bu nedenle sadece uyuyamama sorunlarıyla ilişkilendirilemez. Aşağıda yaygın görülen uyku bozukluğunun tipleri hakkında bilgiler verilmiştir:
Insomnia: Uyku bozukluğunda en çok görülen insomnia, uykusuzluk olarak da adlandırılabilir. Bu bozuklukta uykuya dalamama, sık sık uyanma ve yeniden uyuyama gibi problemler yaşanır. Genetik veya yaşam alışkanlıklarına bağlı olarak ortaya çıkar ve bireyin yaşam kalitesini oldukça etkiler. Öyle ki sosyal, iş veya özel hayatta birtakım sorunlara neen olabilir. Ergenlik ve gençlik döneminde görülen bu uyku bozukluğunun özel tedavi yöntemleri vardır.
Uyku apnesi: Uykuda solunum problemlerine bağlı olarak ortaya çıkan uyku apnesi çoğu kişide görülen bir uyku bozukluğudur. Horlama ve uykuda nefes nefese kalma gibi belirtiler yaşanır. Gece birkaç kez yaşanan bu durum uyku bozukluğuna neden olur. Uyku apnesi olan kişiler güne yorgun başlarlar ve hayatlarını oldukça etkiler. Yaşamı tehdit eden önemli sağlık sorunlarına neden olabilecek bir uyku bozukluğu olduğu için tedavi edilmesi önemlidir.
Hipersomni: Hipersomni, insomnianın aksine aşırı uykululuk hali olarak tanımlanabilir. Bu uyku bozukluğunu yaşayan kişiler genelde günde 10-12 saat uyumak isterler. Dolayısıyla iş ve sosyal hayat arasında denge kurmak zorlaşır. Eğer ileri seviyeye ilerlerse narkolepsi ortaya çıkar. Bu da engellenemeyen uyku atakları şeklinde tanımlanır. Nörolojik bir bozukluktur ve birey uygunsuz yerlerde bile uyuma eğiliminde olabilir.
Uyku fazı kayması: Bu bozukluk, uyku saatlerinin sürekli değişmesi ve düzensiz bir hale gelmesi durumunda ortaya çıkar. Kişinin uyumak ve uyanmak istediği saat ile sosyal yaşamındaki görevlerini yerine getirmesindeki zaman arasında uyuşmazlık yaşanır. Bu nedenle okul ve iş gibi alanlarda aksamalar yaşamak mümkündür. Özellikle de gece çalışan kimselerde görülür.
Yukarıdaki belirtiler kronik uyku bozukluğunun habercisi olabilir. Günlük ve kişisel hayatı olumsuz etkileyen bu durumu ertelemeden doktora gitmelisiniz. Öykü ve şikayetleri dinleyen doktor bu problemin nedenlerini araştırır ve fiziki muayene yapar. Altta yatan fizyolojik rahatsızlıkları bulmak adına MR ve kan testi gibi teşhis yöntemlerini uygular. Çıkan sonuca göre uyku bozukluğunun olup olmadığına dair teşhis koyar.
Uyku Bozukluğu Nasıl Geçer?
Uyku bozukluğu tedavisi, bozukluğun çeşidine, süresine ve altında yatan nedene göre farklı şekilde uygulanabilir. Eğer uzun süredir yaşanan bir bozukluk söz konusuyla ilaç tedavi yöntemleri kullanılabilir. Ancak kısa süredir yaşanıyorsa psikolojik terapi yöntemleri uygun bir çözüm olabilir. Ayrıca apne veya kalp rahatsızlıkları gibi fizyolojik sebeplerden kaynaklanıyorsa uyku kliniği önerilir.
Uyku kliniğinde birkaç gece kalan bireyin kalp atışları, nefes alışverişleri ve beyin durumu gözlemlenir. Sorunu daha ayrıntılı bir şekidle tespit etmek için uyku bozukluğu testi yapılır. Sonucunda ise stres, ilaç kullanımı, alkol, kafein tüketimi ve yaşam tarzı gibi faktörlerden kaynaklandığı belirlenebilir. Bu durumda genelde uyku ilacı veya diğer ilaçların kullanımı ile rahatsızlığın tedavi edilmesi amaçlanır. Aynı zamanda psikoterapi ve bilişsel davranışçı terapi gibi ilaçsız yöntemlere de başvurmak mümkündür. Kısacası uyku bozukluğunun nedenine, bireyin yaşına ve yaşam tarzına göre en uygun tedavi uygulanır.
Kaliteli Uyku Düzeni İçin Neler Yapmak Gerekir?
Günlük hayatta üretkenliğin sağlanması ve ruh halinin iyi durumda olması için uyku kalitesi oldukça önemlidir. Zira, uykusuzluk ve uyuyamama gibi sorunlar bireysel alışkanlıkları dahi olumsuz etkiler. Bu noktada ileri seviyeye gitmemesi için evde tek başına düzen sağlamak mümkündür. Ancak temelinde ilaç kullanımı, fizyolojik veya psikolojik sorunlar yatıyorsa iyi bir çözüm olmayabilir. Genel olarak uyku bozukluğu yaşayan kişilere önerilen tavsiyeler şunlardır:
- Gece uyumadan önce bedeninizi gevşetmek için ılık duş alın ya da yoga, meditasyon gibi aktiviteler yapın.
- Uyku saatinden 1 saat önce pijamalarınızı giyebilirsiniz.
- Akşam saatlerinde çay ve kahve gibi kafeinleri tüketmekten uzak durun.
- Uykulu hissedinceye kadar yatağınızda durmayın.
- Uykunuzun gelmesi için hafif müzikler dinleyebilir ya da kitap okuyabilirsiniz.
- Beslenme alışkanlıklarınıza dikkat edin ve glutenli, yağlı veya işlenmiş gıdalardan kaçının.
- Hareketsiz kalmak yerine gün içinde yürüyüş veya egzersiz yapın.
- Yatak odanızın serin, sessiz ve karanlık olmasına dikkat edin.
- Uyku saatinizden 6 saat önce alkol tüketmemeye özen gösterin.
- Uyumadan önce ılık süt içerek uykuya dalmanız kolaylaşabilir.
- Hafta sonu veya tatillerde çok fazla uyanık kalmayın.
Uyku Problemi İçin Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?
Uyku bozukluğu, hayattaki birçok unsuru etkilediği için ihmal edilmemelidir. Göz ardı edildiğinde fizyolojik ve psikolojik sorunlara yol açacak kadar ilerleyebilir. Bu durumda yaşadığınız bazı belirtiler, uyku bozukluğunun habercisi olabilir. Özellikle de şu durumlarda doktora başvurmanız önemlidir:
- Uyurken horlama veya solunum problemleri yaşama
- Uykudan önce yapılması gerekenlere rağmen uyuyamama sorunlarının devam etmesi
- Günlük hayatta sürekli uyku hali
- Uyanırken yorgun ve enerjisiz hissetme
- Sabah baş ağrıları sürekli yaşama
- Herhangi bir ilaç kullanma
- Ailede kalp hastalığı veya uykusuzlukluk öyküsü
- Sınıf, iş yeri veya araç kullanırken uyuyakalma durumları
- Her gece boyunca uykuya dalmada zorluk çekme
Yukarıdakiler veya benzer durumları uzun zamandır gözlemliyorsanız mutlaka doktora başvurmalısınız. Yaşanan sorunun temeli tespit edildikten sonra uygun tedavi yöntemi uygulanır. Böylece, daha kaliteli ve düzenli uykuya geçiş yaparak yaşam kalitenizi artırabilirsiniz.