Kayaçlar Neden Önemlidir?
Taşlar, oluştukları andan itibaren doğal ortamlarını göstermeye başlarlar. Bu nedenle doğal belge şeklinde isimlendirilirler. Yeryüzünün oluşumu anlamak için analiz edilmelerinin yanı sıra bazı tarihsel süreçlerin kanıtı olma niteliği de taşırlar.
İnsanlık tarihinin her noktasında değerli kabul edilen bu taşların önemi şöyle sıralanır:
- Taşların su geçirimlilik oranı, çözülebilirlikleri ve aşınma dirençleri, yer kabuğunun oluşumunda oldukça önemlidir.
- İçme suyundaki ve yemek tuzlarında bulunan minerallerin kaynağı bu taşlardır.
- Seramik sektöründe sıklıkla kullanılan kil, inşaat malzemesi olan mermer, enerji üretimi için kullanılan uranyum ve kömür, çimentonun ana maddesi olan kireç taşı bazı kayaç örnekleridir.
- Yakut, elmas gibi değerli madenler de bu taşlara örnektir.
- Özellikleri inşaat mühendisleri bu taşların özelliklerini en iyi şekilde bilmek zorundadır. Çevreye yapılacak olan köprü, baraj, bina gibi yapay çevre motifleri yer kabuğunun özelliklerine göre belirlenir.
- Toprağın içeriği bu taşlarla yakından ilgilidir. Volkanik bölgelerde kullanılan topraklar çok daha verimli olmaktadır.
- Yeraltı veya yer üstü sularına yönelik yapılabilecek çeşitli çalışmalar için bu taşların özelliklerini en iyi şekilde bilmek gerekmektedir.
Kayaçlar Nasıl Oluşur?
Olma zamanları veya yöntemlerine bağlı olarak kayaçlar birbirinden ayrılmaktadır. Taşların içinde bulunan kimyasallar, dokular veya mineral yapıları da bu taşları büyük ölçüde birbirinden ayırmaktadır. Bütün kayalar magmanın soğuması neticesinde elde edilir.
Magmanın yeryüzü ile buluşmasının ardından hızlı bir şekilde soğumasıyla kayaçlar meydana gelir. Bu taşlara “püskürük veya magmatik” ismi verilmektedir. İlk çeşit olarak sayılabilir.
Farklı koşullara maruz kalarak farklı çeşitlerde taşlar oluşmaktadır. Magmadan çıkan lavların hızlı bir şekilde soğuması ile de taşlar elde edilebilir. Soğuma işlemini daha net anlayabilmek için suyun buz oluşumu örnek verilmektedir. Oluşum esnasında jeolojik doğa olayları da oldukça etkili olabilir.
Jeolojik olaylar nedeniyle yeryüzüne çıkan lavlar hızlı bir şekilde soğur. Bahsi geçen lavların sıcaklığı minimum 1.000 derecedir. Çıkan sıvı yer yüzünde veya yeraltına sızarak hızlı bir şekilde kayaçları oluşturur.
Kayaç Çeşitleri Nelerdir?
- Magmatik Kayaçlar
- Tortul Kayaçlar
- Başkalaşım Kayaçlar
Magmatik Kayaçlar
Bu taş türü magma sıvısının soğuyarak elde edilmesi ile oluşur. Birden çok çeşidi bulunabilir. En hızlı oluşan kayaç türü olarak bilinmektedir.
Plütonik Kayaçlar
Derinlik kayaçları olarak da bilinen bu taşlar, lavların derinlere sızarak soğuması sonucunda elde edilir. Lav burada soğur ve katılaşır. Granit bu taşlara örnek olarak verilebilir.
Volkanik Kayaçlar
Yüzey kayaçları olarak da adlandırılan bu taş aynı şekilde magma sıvısının soğuması ile elde edilir. Yüzeyde kalan lavlar soğur ve katılaşır, bu şekilde kayaları oluşturur. Bazalt, volkan camı gibi türler örnek verilebilir.
Damar Kayaçlar
Yarı derinlik kayaçları olarak da isimlendirilir. Magma sıvısının jeolojik olay sonrasında yer yüzüne yakın bir yerde soğuyup katılaşması ile elde edilir. Diyabaz taşları örnek olarak gösterilmektedir.
Tortul Kayaçlar
Sedimanter ismi ile de bilinen bu kayaların oluşumu diğerlerinden oldukça farklıdır. Daha önceden oluşmuş taşların parçalanması ile taşınması sonucunda elde edilir. Olan taşların çözülmesi ve çözülen kimyasalların yeniden birikmesi ile de oluşumları tamamlanır.
Bir kaya parçalandığında milyon tane parçacık çıkar ve bunların yeniden birleşmesi ve katılaşması sedimanteri oluşturmaktadır. Aynı zamanda geçmişte yaşayan canlıların bedenleri de bu taşların içinde bulunabilir.
Bu taşların çeşitleri şunlardır:
- Organik Tortul Kayaç: Taş Kömürü
- Kırıntılı Tortul Kayaç: Kum, kil, çakıl
- Kimyasal Tortul Kayaç: Kalker, kaya tuzu
- Diğer Tortul Kayaçlar: Traverter, tebeşir, kehribar
Başkalaşım Kayaçlar
Mineral grupları sıcaklık ve basınç gibi faktörler sonucunda kimliklerini kökten bir şekilde değiştirebilirler. Bu değişim sonucunda mineraller yeniden kristalleşir ve başkalaşım taşları oluşur. Örneğin kireç taşı olan bir alanın yanındaki yanardağ patlaması ile beraber kireç mermer haline gelebilir. Sonuç olarak sıcaklığa veya basınca dayanamayan taşlar tüm yapılarını kaybederek yeni taşlara dönüşürler.
Başkalaşım taşlarının örnekleri şöyledir:
Başkalaşım taşlarının çeşitleri de şunlardır:
- Gnays: Kuvars gibi mineraller barındıran bir taştır. Çok yüksek oranda dönüşüm ile oluşur.
- Şist: Sıcaklık ve basınç yardımı ile gelişen orta irilikte bir taştır.
- Sleyt: Küçük başkalaşımlarla oluşabilir. Küçük boyutlardadır.
Doğal Taşlar Kayaç Mıdır?
Kayaçlar mineral topluluğu olarak da bilinmektedir. Günlük hayatta süsleme veya şifa yönünden yararlanılan yarı değerli taşların içinde de yoğun miktarda mineral bulunmaktadır. Aynı grupta gibi görünseler de doğal taşları Gemoloji bilimi incelemektedir.
Volkanik Kayaç Örnekleri Nelerdir?
Püskürük diğer adıyla magmatik kayaçların alt grubunda yer alan bu kayaçların örnekleri: Granit, Siyenit, Dyorit olarak bilinir.
Elmas Madeni Hangi Kayaç Türüne Aittir?
Elmas madeni, kömür madeninin başkalaşım yani dönüşüm geçirerek oluşmuş değerli bir taştır. Bu kayaçlara başkalaşım kayaçları adı verilir. Diğer başkalaşım kayaçları ise Gnays ve Şist olarak bilinmektedir.
Dasit Taşı Hangi Kayaç Türüne Örnektir?
Dasit taşı, yüzey kayaçlarının bir türü olarak örnek verilir. Yüzey kayaçları yer kabuğunun derinine inmeden hemen yüzeyde oluşan taşlardır. Açık bir renge sahip olması ile bilinmektedir.