Yahudilikte ateş neden önemlidir?
Ateş, evrensel olarak dünyanın temel unsurlarından biri olarak kabul edilir. Gizemli, ürkütücü ama bir o kadar da büyüleyicidir ve karşı konulmaz bir çekiciliği vardır.
Yahudi mistisizmi olan Kabala’da, bir mumdan çıkan çok renkli bir ateşin görüntüsü; Tanrı’nın dünya ve insanla ilişkisi için bir metafor olarak kullanılır. Ateş, tek bir varlıktır ancak sürekli değişim geçiriyor gibi görünür. Alev, muma yapışır ve ondan çıkıyormuş gibi görünür. Ancak, yine de ayrı bir varlıktır. Beyaz içi sabittir ancak dışı daima hareket halindedir ve renk değiştirir.
Ancak, ateşi sadece bir metafora indirgemek, onu doğal gücünden ve gizeminden yoksun bırakır. Şabat mumları ve Hanuka mumları gibi ateşi kutlama döngülerine dahil eden, mumları ve ateşin potansiyellerini görme yolları da vardır. Bu potansiyelleri keşfetmek ve onların gözlerimizi aydınlatmasına izin vermek ise tamamen bize bağlı.
Yahudiler, uzun zamandır Şabat mumları yakmaktadır. 1.yüzyılda Romalı filozof Seneca’ya göre, Yahudileri, hayatlarının 7’de 1’ni tembellik içinde geçirmeyi mahkum eden Şabat geleneğini tiksindirici buluyordu. Tanrıların ışığa ihtiyacı olmadığından ve insanların da zevk almadığından Şabat günü mum yakılmasını yasakladı.
Yahudi inancında, cuma gecesi, Şabat neşesi uğruna evde Şabat mumu yakılması gerekir. Mumlar, Şabat yemeğinin yendiği odada bulunmalıdır.
Neden mum yakılır?
Çünkü ışık netliği temsil eder. Şabat’ın, bu dünyadaki amacımızı daha net görebildiğimiz bir netlik günü olduğuna inanılır. Teknolojinin tüm dikkat dağıtıcıları ve düzenli hafta içi baskıları ortadan kalkar. Ruhlarımızın ihtiyaçlarına ve Tanrı ile olan ruhsal bağlantımıza odaklanarak değerli bir zaman harcanır.
Mum ışığı, ayrıca yakınlık getirir. Çiftler romantik akşam yemeklerinde mum yakarlar çünkü loş ışık insanları derinden birbirine yakınlaştırır. Şabat da, tanrı ile olan randevudur. Çünkü bugün, yoğun haftanın düzenli dikkat dağıtıcıları olmadan tamamen Tanrı’ya odaklanılabilir.
Işık, aynı zamanda barışı getirir. Şabat mumları, eve huzur getirir. Çünkü, mumların yumuşak parıltısı huzurlu bir ortam sağlar. Işık aynı zamanda, evde huzurun korunmasına da yardımcı olur çünkü karanlıkta tökezlememizi engeller ve yemeğimizi daha iyi görmemizi sağlar. Böylece, yemek yerken daha fazla zevk alabiliriz. Şabat mumlarının yakıldığı bu gün; ailelerimize, arkadaşlarımıza, Tanrı’ya ve bizim için değerli olan her şeye odaklanabileceğimiz bir barış ve dinlenme günüdür.
Ruh için “Tanrı’nın mumu” denir. Tıpkı ruhun bedene maneviyat aşılaması gibi, Şabat da haftaya maneviyat aşılar. Şabat’ın maneviyatının; yokluğunda karanlık ve karmaşık olabilecek bir haftayı aydınlatacağına inanılır.
Şabat mumu nasıl yakılır?
Şabat mumunun tam olarak yakıldığı zaman, güneşin battığı zamana bağlı olarak her hafta değişir. İnternette arama yaparak, haftalık Şabat mumu yakma zamanlarını bulabilirsiniz.
Kadınlar, geleneksel olarak mum yakar. Ancak, liberal toplumlarda mumun yakılması herhangi bir yetişkin tarafından yapılabilir.
- Mumlar, en erken gün batından 1-4 saat önce yakılabilir. Geleneksel süre ise, gün batımından 18 dakika öncesine kadardır.
- Geleneksel 18 dakikalık süre karşılanamıyorsa, gün batımından hemen önceki 18 dakika boyunca mumlar yakılabilir.
- En az iki Şabat mumu yakılmalıdır. Bunlar, Şabat’la ilgili emirlerin ilk sözcükleri olan “shamor” ve “zakho” kelimelerini temsil etmektedir.
- Şabat mumları, erkek ve kadın, beden ve ruh, konuşma ve sessizlik, vahiy ve yaratılış gibi görünür ikiliğin altında yatan birliği de sembolize ederler.
- İkiden fazla mum yakması önerilir. Aslında, bunu yapmak özellikle övgüye değer kabul edilir.
Bazı insanlar, ailedeki her çocuk için fazladan bir mum yakar. Belirli bir sayıda Şabat mumu yakıldıktan sonra, o sayıyı azaltmamak da adettendir. Evden uzakta olan çocuklar, artık ebeveynlerinin evinde olmadıkları için kendileri için mum yakmalıdır.
Şabat mumları ile ışığı kutsamak
Şabat mumu yakma ritüeli şunları içerir:
- Mumların yakılması
- Elleri 1-7 kez mumların etrafından yüze doğru çekmek (en sık 3 kez yapılır)
- Gözleri elle kapatmak
- Dua etmek “Bizi buyruklarıyla kutsayan ve Şabat mumları yakmamızı buyuran evrenin hükümdarı Tanrı’mız Rabb’imiz, sen mübareksin”
Ellerin mumların etrafından geçirilmesi ile ilgili çeşitli niyetler vardır; Şabat’ın ışığı odayı doldurur ve kişiyi çevreler. Yaratılışın altı gününün yedinci dinlenme gününe ulaşmasını sembolize eder. Aynı zamanda, sıcaklığı ve ışığı kendine çeker.
Dua söylendikten sonra, kendiniz veya başkaları için yumuşak bir şekilde dua edebilirsiniz. Şabat mumu yoksa, gaz lambası veya elektrik lambası ile de ritüel gerçekleştirilebilir.
Şabat mumunu kadınlar yakar
Hem kadın hem de erkekler, şabat mumunu yakmada eşit derecede yükümlüdür. Ancak mum yakmak özellikle kadınlara verilmiştir. Bu nedenle, mumları genellikle anneler ve eşler evlerinde erkekler adına da yakarlar. Peki, neden özellikle kadınlar?
Yahudi geleneği, kadınların maneviyata daha doğal bir şekilde uyum sağladığını ve maneviyatın evlerine aşılanmasının birincil sorumlulukları olduğunu öğretir. Kadınlar, bu sıradan görevleri anlam ve maneviyatla aşılamak için birçok fırsat sağlayan bir evi yönetme gibi günlük görevlere daha fazla dahil olurlar. Kadınlar ayrıca, evlerinin havasını belirleme ve ailelerinin Tanrı’ya ve Yahudiliğe bağlı kalmasını sağlama gücüne sahiptir.
İbrahim’in karısı Sarah, Şabat mumlarını yaktığında, alevlerin bir mumdan diğerine, tüm hafta boyunca yanmaya devam edeceğini öğretir. Yahudi bir kadının gücü tüm hafta boyunca uzanır ve kendi hayatını ve ailesinin hayatını yükseltebilir.
Şabat mumu yakmakla ilgili bazı ipuçları
- Mum yakma süresi gün batımından yaklaşık 20 dakika öncedir.
- Yaz aylarında gün batımı geç olduğundan, çoğu topluluk Şabat’ı çok daha erken yakar.
- Evli kadınlar genellikle iki veya daha fazla mum yakarken, bekar kadınlar sadece bir mum yakar. Kadın yoksa, bir erkek de Şabat mumu
- Cum akşamı, yemeğin yendiği odada mumlar yakılmalıdır.
- Mumlar yakıldıktan sonra, kadınlar gözlerini kapatarak ritüeli gerçekleştirir. Ritüeli tamamladıktan sonra, mumların güzelliğinin keyfini çıkarmaya hazırdırlar.