Şaman Giysisi Kutsal Mıdır?
Şaman giysisi kutsal olarak kabul edilir. Fakat birtakım yasakları da vardır. Bu sebeple herkesin ulaşabileceği, el altında sayılan yerlerde kesinlikle bulunmaz. Çadırın ya da kulübenin güzel bir yerinde muhafaza edilir. Şamanlarda giysi, davul ve birtakım figürler çocuklar el sürmesin diye özenle korunur.
Aksi taktirde bu giysilerdeki gücün kaybolacağına inanırlar. Şamanlar yaşlanınca, ölünce, hastalık sebebiyle Şamanlığı bırakınca, giysisi, davulu ve diğer kült araçları ölüyle birlikte mezara konur ya da ormandaki bir ağacın üstüne bırakılır.
Şaman Giysileri Üzerinde Hangi Resimler Bulunur?
Şaman giysilerindeki resimler bilinen hayvanları sembolize eder. Yaşayan hayvan olduğu gibi mitoloji hayvanı da olabilir ya da Şaman’ın koruyucu hayvanı da olabilir. Bu hayvanlar genelde ayı, kuş ve ren geyiği iyi olabilir. Giysi hangi hayvanı sembolize ediyorsa giysi üzerinde o hayvanın boynuzları, kemikleri ve tüyleri takı olarak takılır. Tunguzlar’da Şaman giysisinde; başörtü, hırka göğüslük, gözlük ve eldiven gibi kısımlar bulunur ve süslüdür.
Sibirya’da Şamanlar Nasıl Giyinir?
Sibirya’da, Şamanlar törenlerde özel ve güzel elbise giyerler. Şamanizme inanan çoğu toplumlarda takım halinde Şaman giysisi yer almaz. Birçok toplulukta Şaman günlük giysisi ile ibadet yapar. Mesela Altay Türkleri’nde Şaman sadece davul ile Şamanlık yapar. Törenlere sadece davul ile gider. Giysileri zamanla sadeleşmiş ve normal bir giysi haline dönüşmüştür. Ayin esnasında farklı bir giysi giymesi şart olan halklar da ise bu kural zayıflamıştır.
En uzun korunan giysiler arasında cübbe ve başlık yer almaktadır. Araştırmacı olan Arıohin; Altay Türkleri’nde cübbenin sonradan başka halklardan alındığını ortaya koymuştur. Ona göre Ülgen ile dağ ve yer ruhlarının aralarında olduğunu düşünürler ve ayin yapanlar Şaman cübbesini giyme gereği duymaz. Yer altındaki Erlik ve ona bağlı kalan kötü ruhlar için yapılan ayinlerde cübbe giymek zorunludur. Şaman cübbeyi kendi istediğine göre değil, ruhlarına isteğine göre yapmak zorundadır.
Şaman Elbisesi Kaç Parçadan Oluşur?
Şaman elbisesi birtakım parçalardan oluşmaktadır. Bu parçalar aşağıdaki gibidir:
- Cübbe ya da üstlük.
- Göğüslük.
- Serpuş.
- Eldiven.
- Yüksek ökçeli ayakkabı.
Altaylıların bazılarında Şaman elbisesinin bütünü bir hayvanı temsil eder. Elbise üzerinde yer alan puhu kuşu tüyleri, madeni boncuk, dizi boncukları ve katır boncuğu bulunur.
Altaylıların Şaman Giysilerinde Bulunan Özellikler
Şaman kötü ruhları kovabilmek için elbisesinin kollarına, sırtına çıngıraklar ve ziller takar. Cübbe kollarının alt kısmında beşi solda, dördü sağda olmak üzere bakır çıngıraklar asılıdır. Cübbenin arka kısmında ise 2,3 dizi halinde sıralanmış 20 ya da 70 çıngırak bulunur. Çıkan bu metalik sesin ruhları ürküttüğü düşünülür.
Çıngırakların üst kısmında ise dokuz küçük yay yer alır. Bunlar ise kötü ruhlara karşı siyah silah vazifesini üstlenir. Sırta serpiştirilmiş olan ve yıldızları temsil eden madeni parçacıklar da bulunur. Bu kısımda dizili katır boncukların kötü ruhları uzaklaştıracağına inanılır.
Cübbenin omuz kısmında, güneş ve ayı temsil eden iki tane büyük madeni levha bulunur. Cübbenin omuz ile dirsek ve bilek hizasına doğru gelen yerlere ise vaşak kürkü dikilir. Cübbe de mitolojik şekiller bulunur.
Sırt kısmında yer alan yakanın altından dokuz bebek sarkar. Bu ise Tanrı Ülgen’in kızlarını sembolize eder. Cübbenin yanında ise yutpa atlı yeraltı canavarını temsil eden siyah kumaştan yapılan şerit bulunur. Bu sarkan şerit ise çatal kuyruklu, dört ayaklı ve ağzı açık bir yılana benzer. Şamanı kötü ruhların etkisinden korur.
Cübbenin diğer yanında ise arba adı verilen yeraltı Tanrısı Erlik’in denizinde yaşayan canavarın resmi bulunur. Cübbe de bunlardan ayrı çeşitli ruhları temsil ettiklerine inanılan farklı şekillerde bulunur. Bunlar ise; sincap, kartal tüyleri, kartal pençeleri ve ayı ayakları bulunur. Omuzlarda ise sekiz demet halinde tüyler dinsel törenlerde Şaman ile kurbanı gökyüzüne taşmakta görevli şahin ve kartalı sembolize etmektedir.
Şaman cübbesi 60 ana parçadan oluşur. Diğer yardımcı parçalar da bulunur, bununla beraber sayı 600’ü bulur. Cübbeyi ise Şamanın kendi evinde kadınlar diker. Cübbe temiz ve özel itina ile dikilir. Şaman bu cübbeyi ise kalabalık bir törende giyer. Ruhlar bu tören esnasında cübbe üstünde değişiklikler isterse bu değişiklik hemen yerine getirilir.
Erkek ve kadın Şamanlar’ın cübbesi arasında hiçbir farklılık yoktur, cinsiyete bağlı olarak farklı cübbe dikilmez. Sadece kadınların cübbesi genelde daha süslüdür. Şamanın belinde ise kırmızı renkte kuşak bulunur. Cübbenin maliyeti oldukça fazladır. Fakir olan Şamanlar cübbeyi diktirmek için ekstra maddi zorluk çekerler.
Şaman Elbiselerinde Güneş ve Ay Sembolizmi
Güneş ve ay sembolizmi, Şaman elbiselerinin değerlendirilmesinde önemli konulardan bir tanesidir. Türk kültüründe ay ve güneş çok önemlidir. Türklerin tarih boyunca güneşe verdikleri önem ve saygı bunun bir göstergesidir.
Kenin Lopsan Tuba geleneklerinde Güneş anne, Ay ise baba olarak görülür. Şafak söker sökmez güneşin doğudan yükselmesiyle annenin yurdun sahibi olarak çocuklarına baktığı, babanın ise ay gibi uzakta olduğu kısa bir süre görünüp hemen kaybolduğu şeklinde açıklanır.
Şaman Başlığı
Şamanlar ciddi ve önemli törenlerde başlarına özel başlık takmadan yapamazlar. Şaman başlığı iki çeşit olarak bilinir. Bir tanesi cübbeyle beraber giyilirken diğeri ise günlük giysiler ile beraber giyilebilir. Cübbe ile beraber giyilen başlık daha süslüdür ve göz alıcıdır. Buna kuş pörük ismi verilmiştir.
Bazı araştırmacılara göre Şaman giysisi kötü ruhların etkisine karşı onları kalkan gibi korur. Bazı yörelerde ise Şamanın ruhu kuş kılığına girmesiyle bu kuşun kötü ruhları kaçıracağına inanılmaktadır. Sibirya’da ise Şamanın boynuz takması bu amaca yönelik bir uygulama olarak geçer.
Acemi ve Deneyimli Şaman Giysileri
Şaman elbiseleri, Şamanın mertebesine göre gruplandırılabilir. Şaman elbisesinin donanımları Şamanın uzmanlaşması ile beraber artmaktadır. Acemi Şamanın faaliyetleri kısıtlıdır ve giysisi de donanım açısından zayıftır. Acemi Şamanlar dünyalar arası seyahati gerektiren durumlarla değil basit hastalıkları engelleyici işleri yürütür. Acemi Şamanın elbisesi sadedir.
Deneyimli Şamanın elbisesi ise ağırlığı oranında kısıtlayıcıdır. Deneyimli Şamanların farklı alanlarda uzmanlıkları olabilir. Bu durum ile beraber birden fazla giysiye sahip olmaları gerekir. Şamanların sahip oldukları kutsal elbiseler çeşitlidir. Şaman elbiseleri birbirlerinden farklı olmasına rağmen, Şaman inanç sisteminin temel prensiplerine göre simgesel özellikleri gösterir.
Yakut Şaman Elbiseleri
Yakut Şaman elbiselerinde diğer Türk halklarına nazaran daha fazla metal unsur yer alır. Bu unsurların metalden ve çoğunlukla da demirden yapılmış olması Türk kültüründe eski zamanlardan itibaren var olan demirci kültü ile ilgili olduğu düşünülür.
Yer altında yaşayıp insanlara kötülük gönderen Erlik’in sarayının demirden yapılmış olması, demir pençelerinin bulunması gibi inanışlar, Şamanın yeraltı seyahatlerinde demiri kullanmasını destekler. Şamanlar, yerin altına indiğinde bu unsurların ağırlığından faydalanır ve kötü ruhların saldırısından kendilerini korurlar.
Türk Şaman Elbiseleri
Türk Şaman elbiselerinde farklı hayvanlar yer alır. Türk mitolojisinde geyik koruyucu olarak bilinir. Türk inanç sisteminde ise kutsal değer taşır. Bazı efsanelere göre de şifa verici karakter olarak görülür. Türk Şaman elbiselerinde sembol ismi görülen diğer bir hayvan balıktır. Denize yakın olan halklar için önemi fazladır.
Şamanın seyahati esnasında deniz veya nehirleri aşmasında yardımcı olur ve balıkçılığın önemini halka kazandırır. Şaman elbiselerinde yer alan yılan sembolizminin açıklanması zordur. At, Şaman inanç sisteminde ritüellerde yer alan unsurlardan bir tanesidir. Kurt ve köpek Türk mitolojisinde ve günlük hayatta önemli olan hayvanlardan birisidir fakat Şaman elbiselerinin üzerinde simgesel unsurlarda az yer kaplar.