Şamanizm Nedir?
Şamanizm inancı, tarihi Taş Devri’ne kadar uzanan bir inanç sitemidir. Bazı topluluklarda bir din olarak görülen Şamanizm, bazı topluluklarda ve kültürlerde iste ritüeller bütünü olarak tanımlanır. Tarih boyunca Şamanizm inancı hakkında pek çok araştırma yapılmış ve farklı görüşler ortaya atılmıştır. Doğayı ve insanlar dışındaki diğer canlıları da dini açıdan bir varlık olarak kabul eden Şamanizm inanç sisteminin bu özellikleri panteizm inancı ile bazı benzerlikler taşır.
İnanç sisteminde en kadim inanışlardan biri olarak ortaya çıkan Şamanizm, ilk dönemlerde Asya kıtasının tamamında etkili olmuştur. Bu inanış sistemini daha çok göçebe halklar benimsemiştir. Bu inanç sistemine göre dünya üçe ayrılır ve her biri Şamanizm inanışına göre kutsal kabul edilir. Şamanizm inancında dünyanın üç bölümü şunlardır:
Dünyadaki ayrım bu şekildeyken insanların ve diğer varlıkların taşıdığı ruhlar da ikiye ayrılır. Ruhların ayrımı iyi ve kötü şeklinde yapılır. İyi ruhlarla iletişim kurabilmek için Şamanizm ritüelleri ve ayinleri düzenlenir. Öte yandan dünyanın kısımlarından biri olan yer altında yaşayan ruhlar da kötü ruh olarak tanımlanır. Şamanizm inanışında, yer altında yaşayan kötü ruhlardan korunmak için gök ve yer arasında denge oluşturulmalıdır. Şamanizm inancında kötü ruhlara, “Erlik” ismi verilirken iyi ruhların ismi “Ülgen” olarak tanımlanır.
Şamanist Kime Denir?
Kadim inanışlardan biri olan Şamanizm inancına sahip kişilere Şamanist adı verilir. Bu inanca mensup kişilerden oluşan kültürün veya kabilenin başındaki yöneticiye de Şaman adı verilir. Eski kültürde Şaman’ın farklı isimlendirmiş şekilleri bulunur. Bunlardan en çok bilineni de “Kam” ismidir. Şamanizm inancında ayrı bir önemi bulunan Şamanlar ayinleri yönetmekle kalmaz aynı zamanda iyi ruhlar ve kötü ruhlar arasında iletişim kurmayı sağlar.
Şamanizm inancına mensup herkes Şamanist olabilecek kabiliyetlere sahiptir, ancak isteyen herkes Şaman olamaz. Şaman olmak için kişilerin bazı eğitimlerden geçmesi gerekir. Şaman olma şartları, sadece eğitimle sınırlı değildir. Çünkü Şaman olarak bu tür dini ritüelleri yerine getirebilmek için bazı özelliklere de doğuştan sahip olmak gerekir. Bu özelliklerden bazıları;
- Sürekli yalnız kalma hali,
- Sinirli ve dalgın ruh hali,
- Doğaüstü varlıklar görmek ve onlarla iletişime geçebilmek
şeklinde sıralanabilir. Şamanistler, bu dünyada daha iyi ve olgun bir ruha kavuşabilmek için bazı eğitimlere katılır. Şamanizm eğitimleri, ayinlerde başarılı olmak için verilen bazı derslerden oluşur. Aynı zamanda bu inanç biçiminde Şaman’ın rehberliği esastır. Şamanlar, bu inanç sistemine göre transa geçerek pek çok hayvana dönüşebilirler.
Şamanizm İnancının Özellikleri Nelerdir?
Günümüzden çok eski kültürlere ve toplumlara kadar uzanan Şamanizm inancının bazı öne çıkan özellikleri vardır. Şaman’lar tarafından düzenlenen ayinler ile zenginleştirilen bir dini ritüeller bütünü olan Şamanizm inancı hakkında bilinmesi gereken özelliklerden bazıları şunlardır:
- Şamanizm inancında aynayı kapatma,
- Şamanizm inancında leylekler ve kediler.
Aynayı kapatma, Şamanizm inancında cansız varlıkların da gözleri bulunduğuna inanıştan gelen bir süreçtir. Cansız varlıklar sahip oldukları gözler ile canlı varlıkları da etkileri altına alabilirler. Örneğin insanlar, cansız varlıkların gözleri ve bakışları ile etki altına kalıp kötü olaylarla karşılaşabilirler.
Cansız varlıkların gözlerine maruz kalmak, insanların ruhlarına da zarar verici bir durum ortaya çıkarabilir. Bu nedenle Şamanizm inancına mensup kişiler, özellikle gece vaktinde suya bakmazlar. Aynı zamanda aynaların da üzerini kapatırlar. Bu sayede kötü gözlerin tesiri altında kalmamak için kendilerini korumuş olurlar. Şamanizm kültürünün etkilediği inanışlardan biri olan Orta Asya Türk kültüründe “kem göz” olarak tanımlanan kavramın aslı da bu inanıştan gelir. Şamanizm inanınca kem göz denmese de buna benzer bir inanış mevcuttur.
Şamanizm inancının bir diğer özelliği leylekler ve kediler hakkındadır. Geniş bir coğrafyada etkili olan Şamanizm inancına göre kediler ve leylekler uğurlu canlılardır. İnsanlara ve iyi ruhlara şans getiren leyleklerin yuva yaptığı evlere bereket ve sağlık gelir. Öte yandan kediler de uğurlu canlılar olarak görülür ve kedi besleyenlere Şamanizm inancında ayrı bir önem verilir. Şamanizm genel özellikleri arasında çaput bağlama ve tahtaya vurma adetleri de yaygın şekilde görülür.
Şamanizm Tarihi
Orta Asya’nın dışında geniş bir coğrafyada etkili olan Şamanizm inancının kim tarafından kurulduğu hakkında henüz net bir bilgiye ulaşılmamıştır. Şamanizm çıkış tarihi konusunda da net bir bilgi yoktur. Fakat yapılan araştırmaların ardından Şamanizm inancının köklerinin Antik Çağ’a kadar uzandığı tespit edilmiş ve bu yönde önemli veriler elde edilmiştir.
Şamanizm sadece Asya’da bulunan ülkeler ile sınırlı kalmayan, dünyanın dört bir yanında benzer inançları da etkileyen bir inanıştır. Şamanizm tarihi hakkında yapılan araştırmalar sonucunda bu inancın, Moğolistan, Japonya ve Hindistan gibi Asya ülkelerinin ardından Avrupa, Amerika ve Avustralya kıtalarında da yayıldığı görülmüştür.
Şamanizm Ritüelleri Nasıldır?
Günümüzden çok eski zamanlara uzanan bir inanış olsa da Şamanizm inancında da bazı ritüel ve dini inanış pratikleri mevcuttur. Her kültürde farklı bir uygulama biçimine sahip Şamanizm ritüelleri arasında en bilinenleri çember ritüeli ile cenaze ritüelidir. Bu dini uygulamalar, dünyanın pek çok farklı yerinde benzer şekilde ortaya çıktığı için büyük ilgi görmektedir.
Şamanizm İnancında Çember Ritüeli
Yapılan araştırmalar sonucu bilinen en popüler Şamanizm ritüelinin çember ritüeli olduğu ortaya çıkmıştır. Buna göre Şamanistler bir araya gelerek, genellikle açık havada bir çember oluştururlar. Çemberin ortasında hem kültürel hem de ruhani liderleri olarak Şaman yer alır. Her ayin ve ritüelde o uygulamaya özel tütsü ve mumlar kullanılır. Bu ekipmanların bazı özel anlamları ve kullanım biçimleri olduğu unutulmamalıdır.
Şaman gözleri kapalı bir şekilde davul çalarken diğer Şamanistler de büyük bir ateş yakar. Ateşin yanında davul çalarak trans haline geçen Şaman, yakılan ateşe doğru tükürmeye başlar. Bu sırada Şamanizm tütsüleri ile birlikte ruhani lider, çevresindeki iyi ruhlar ile iletişime geçer. Şamanizm çember ritüelinde bazı ayinlere kötü ruhların musallat olduğu bilinir. İyi ruhlardan yardım isteyen Şaman, ayin bittiğinde hiçbir şey hatırlamayacaktır.
Şamanizm İnancında Cenaze Ritüeli
Şamanizm inancında cenaze töreni düzenlenirken, ölmüş kişinin öteki aleme gitmek yerine dünyaya geri gelmek istemesi durumunda bazı farklı ritüeller uygulanır. Tabuta konan ölü, dünyaya yeniden gelme ihtimaline karşı hemen defnedilmez. Ölünün bedeni, farklı mekanlarda saatlerce gezdirilebilir. Böylelikle Şamanizm cenaze ritüeli yapılarak ölünün kafası karıştırılır ve evinin yolunu bir daha bulamayacak hale gelir. Bu ritüelin günümüzde bazı kültürlerde de hala uygulandığı bilinir.